SATRANÇ SÖZLÜĞÜ

A

Açarak şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açmak suretiyle şah çekmesi.

Ajurne: Turnuvada belirli bir zaman zarfında tamamlanamayıp başka bir güne bırakılan parti.

Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi Şah'ını rakibin atağına açık bırakan bir figür veya bir Piyon'un durumunu anlatan deyimdir.

Ağır figürler: Vezir ve Kale'ler.

Aktif satranç: Taraflara verilen toplam sürenin 30 dakika olduğu oyunlar.

Ayrık Er: Komşu düşey sütunlarında aynı renkten başka Piyon bulunmayan Piyon.

B

Bekleme hamlesi: Başlıca amacı oyun sırasını rakibe bırakmak olan hamle.

Blitz (Yıldırım): Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.

Boğmaca matı: Şah'ın kendi taşlarıyla sıkıştırılması sonucunda At'la yapılan mat.

C-Ç

Caissa ("Kaisa"): Mitolojide satranç ilahesi.

Çatal: Bir Piyon'un iki figüre karşı aynı anda hücumu.

Çifte şah: Bir taşın hareketiyle hem hareketlenen taşın hem de aynı taşın yolunu açması sayesinde başka bir taşın şah çekmesi durumu.
Çoban Matı: Oyunun ilk hamlelerinde Vezir ve Fil ile f7 ve f2 haneleri üzerinde yapılan mat.

D

Daimi şah: Sürekli şah veya devamlı şah. Şah'lardan birinin rakibin şahlarından doğru oynanması halinde kurtulamama durumu.

Değirmen: Açma şahı kullanarak kurulan taktik bir motif.

Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.

Diyagonal (çapraz): Yan yana ve aynı renkli kareler.

Duble Piyonlar: Üst üste piyonlar. Aynı renkte iki Piyonun bir düşey sütun üzerinde bulunması.

E

En Passant ("e.p" "Geçerken"): İlk karesinde bulunan bir Piyonun iki sürülmesi sonrası, yan yana pozisyon elde ettiği rakip Piyon tarafından alınabilmesi durumu. Bu hak ilk hamlede kullanılmazsa ilerleyen aşamalarda bir daha o durum için kullanılamaz.

Etüt: Taraflardan birinin koşulan şartlara göre oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda bulunduğu, dizili bir durumdur.

F

Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu materyalden vazgeçmesi.

Fianchetto: Filin büyük çapraz sütun üzerinden gelişmesi.

FM: Usta için kısaltma (FIDE Master).

FIDE: Federation International des Echecs=Uluslararası Satranç Federasyonu.

Figür: Taş, alet. Piyonlar haricindeki diğer taşlar için kullanılan ifade.

G

Gambit: Hızlı gelişim amacıyla er veya figür feda edilerek oynanan açılış.

Geçer Piyon: İlerleyişi rakip Piyon'larla engellenemeyen Piyon.

GM: Büyükusta için kısaltma (Grand Master).

H

Hafif figürler: Fil'ler ve At'lara verilen genel isim.

I

İsviçre Sistemi: Turnuvaların organizasyonu için bir sistem.

IM: Uluslararası usta için kısaltma (International Master).

J

J'adoube ("Jadub"): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.

K

Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif figürü rakibin Kale'siyle değişmeye kalite kazanmak denir.

Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezir'in bulunduğu yarıya Vezir kanadı, Şah'ın bulunduğu yarıya Şah kanadı denir.

Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren fikir yapılarına denir.

Kompansasyon: Feda edilen materyale karşı elde edilen girişim üstünlüğü.

Karşı hücum: Hücumu defanstaki tarafın hücumla yanıtlaması.

Konsültaston (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) 2-3 kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir. Taraflar farklı yerlerde bulunurlar ve taşları hareket ettirme şansına sahiptirler.

Körleme: Tahtaya bakmadan, notasyon aracılığıyla oynanan oyun.

M

Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakip kampta bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan hamlelere denir.

Mat ağı: Şahın, açık bir yerde, mat tehlikesini içeren kuvvetli hücumlara uğramasıdır.

Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.

N

Notasyon: Bir oyunun, daha önceden belirlenmiş koordinat kurallarına göre yazılması.

P

Piyon: Er

Piyon zinciri: Bir çapraz sütun üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır, c7, d6, e5, f4 gibi.

Problem: Taraflardan birinin mat ettiği kompozisyon.

S-Ş

Satır: Yatay

Satranç körlüğü: Açık, basit bir hamlenin oyuncunun gözünden kaçması.

Simultane: Çok masa gösterisi. Bir ustanın pek çok sayıda rakibe karşı aynı zamanda oynamasıdır.

Sütun: Dikey
Şah Çekme: Şahı tehdit etmek. Kiş çekme.

T

Taşlar: Şah, Vezir, Kale, Fil, At ve Piyon'ların tümünü kaplayan bir deyimdir.

Tempo: Bir tempo = bir hamle birimi. Tempo kaybı zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.

V

Varyant: Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.

Y

Yarı açık hat: Üzerinde yalnız bir Piyon bulunan düşey sütun.

Z

Zayıf hane: Zayıf kare. Rakip figürlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler piyon desteğinden de yoksundurlar.

Zeitnot (Zaman kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.

Zugzwang (Almanca, tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.